Bulut bilişimde, Capex (Sermaye Harcaması) ve Opex (Operasyonel Harcama), BT altyapısı ile ilgili maliyetleri yönetmek için farklı finansal yaklaşımları ifade eder. Capex, fiziksel donanım ve uzun vadeli varlıklara önceden yapılan yatırımları içerir ve genellikle büyük sermaye harcamaları gerektirir. Buna karşılık, Opex, kullandıkça öde modeline göre tüketilen hizmetler ve kaynaklar için devam eden maliyetleri ifade eder ve daha fazla esneklik ve ölçeklenebilirlik sunar. İşletmelerin maliyetlerini nasıl yönettiklerini bilmek, bulut bilişimdeki finansal stratejileri için çok önemlidir.
CapEx Nedir?
Capital expenditures (CapEx) yani sermaye harcamaları, bir şirketin veri merkezinde sunucu, depolama veya ağ cihazları satın almak gibi sabit varlıkları satın almak için ayırdığı fonları ifade eder. Bu ekipmanlar geleneksel olarak satın alınır, hemen ödemesi yapılır ve zamanla amortismana tabi tutulur. Muhasebe açısından, bu geleneksel model varlıkları bilançoya kaydeder ve varlığın ömrü boyunca değerleri düşer.
Bu fiziksel donanım veya yazılım varlıklarının tek seferlik satın alımları genellikle üç ila beş yıl veya daha uzun bir süre boyunca işletmeeye fayda sağlamayı amaçlamaktadır. Temel olarak, muhasebe departmanının kullandığı amortisman planı, varlıkların faydalı ömrü ile eşleşir. Farklı varlıkların farklı faydalı ömürleri olabileceğinden, BT departmanlarının ekipman türüne ve planlanan yenileme döngüsüne göre farklı amortisman planları kullanması yaygındır. Durumu daha da karmaşık hale getiren bir diğer faktör ise, BT departmanlarının yılda yüzlerce BT satın alımı gerçekleştirmesi ve bunun sonucunda bilançoda yer alan varlıklar için yüzlerce amortisman planının oluşturulmasıdır. BT dünyasında, bu önemli kalemlere örnek olarak aşağıdakiler verilebilir:
- Sunucular – genellikle 3-5 yılda bir yenilenir.
- Depolama cihazları – 3-5 yılda bir yenilenir.
- Ağ donanımı – çekirdek anahtarlar ve yönlendiriciler genellikle uç cihazlardan farklı yenileme döngülerine sahiptir.
- Veri merkezi ekipmanı – Universal Power Systems (UPS), klimalar, jeneratörler – bu yüksek maliyetli öğelerin kullanım ömrü 10 yıl veya daha fazla olabilir.
- Yazılım ve yazılım geliştirme – her ikisi de genellikle aktifleştirilebilir ve çeşitli amortisman yöntemleri kullanılır.
CapEx harcamalarının muhasebe açısından artıları ve eksileri vardır. Varlığın kullanım ömrü bir yılı aşarsa, varlık satın alma tarihinden itibaren 5-10 yıl arasında amortismana tabi tutulur.
Örneğin, bir şirket 1 milyon TL’lik bir bilgisayar sistemi satın alırsa, bunu 5 yıllık bir süre boyunca eşit tutarlarda amortismana tabi tutabilir. Bu, her yıl 200.000 TL’lik bir amortisman giderinin kaydedileceği ve bilançodaki varlık değerinin aynı miktarda azalacağı anlamına gelir. Şirketin defterlerinde ilk yıl sadece 200.000 TL’lik bir gider gösterilse de, 1 milyon TL’nin tamamı muhtemelen peşin olarak ödenmiştir. Dolayısıyla, bu büyüklükteki bir CapEx harcaması, bir şirketin ana faaliyetine yatırım yapmak için kullanabileceği nakit miktarını önemli ölçüde azaltır.
OpEx Nedir?
Operating expenses (OpEx) yani operasyonel harcamalar, günlük işlerinizi destekleyen nakit harcamalardır. OpEx kalemleri genellikle satın alındıkları yıl içinde tüketilir. Örnekler aşağıdakileri içerir:
- Elektrik faturaları ve ofis malzemeleri gibi diğer sarf malzemeleri.
- Bakım sözleşmeleri, web sitesi hosting ve hizmet olarak abonelikler gibi sözleşmeli hizmetler.
OpEx satın alımları farklı yöntemlerle gerçekleştirilebilir:
- Genellikle yıllık taahhütle, öngörülebilir sabit aylık gider içeren sözleşmeler. Kira veya bakım sözleşmeleri buna iyi örneklerdir.
- Hemen kullanılan sarf malzemeleri. Kağıt, atıştırmalıklar, mürekkep kartuşları vb.
- Kullandığınız kadar ödediğiniz tüketim modelleri. Elektrik ve bulut bilişim faturaları buna iyi örneklerdir. Bu modeller genellikle çok esnektir. Hizmetten daha fazla veya daha az yararlandıkça ücretler dinamik olarak artar veya azalır.
Mal veya hizmetler OpEx modeli ile satın alındığında, tüm maliyetler işletme gider bütçesine atfedilir ve kar – zarar tablosu içinde takip edilir. Giderin tamamı, birkaç yıl boyunca amortismana tabi tutulmak yerine net kardan düşülür. Varsayılan olarak, bu giderler, yapıldıkları yıl şirketin vergi yükümlülüğünü azaltır.
Bulut Bilişimde Capex ve Opex Nedir?
Bulut bilişimde CapEx ve OpEx’in ne olduğunu anlamak, bulut maliyetlerini yönetmek için çok önemlidir. CapEx (Sermaye Harcaması), şirketin uzun vadeli varlıklar olarak sahip olduğu sunucular veya veri merkezleri gibi fiziksel donanımlara yapılan ön ödemeleri içerir.
Bulut Bilişimde CapEx Varlıklarına Örnekler
Mülk, tesis ve ekipman olarak da adlandırılan bulut CapEx öğelerinin popüler örnekleri aşağıdakileri içermektedir:
- BT altyapısı (sunucular, yönlendiriciler, anahtarlar, yazılım, ağ kablolama vb.)
- Çalışanlar için BT ekipmanı
- Veri merkezi gayrimenkul satın alımı
- Gayrimenkul yenilemeleri
- Varlık yükseltmeleri
- Altyapı onarımları
Buna karşılık, OpEx (Operasyonel Harcama) abonelik ücretleri veya kullandıkça öde bulut hizmetleri gibi devam eden maliyetleri kapsar ve giderlerin yönetilmesinde daha fazla esneklik sağlar. OpEx, işletmelerin kaynaklar için yalnızca ihtiyaç duyduklarında ödeme yapmalarına olanak tanıdığından, esneklik ve daha düşük başlangıç maliyetleri sunması nedeniyle popülerdir. Bu yaklaşım, şirketlerin kendi altyapılarını sahip olma ve bakımını yapma gibi yüksek maliyetler olmadan operasyonlarını hızlı bir şekilde ölçeklendirmelerine ve bütçelerini daha etkili bir şekilde yönetmelerine yardımcı olur.
Bulut Bilişimde OpEx Varlıklarına Örnekler
Bulut bilişimde operasyon giderlerine örnekler aşağıdakileri içermektedir:
- İşletmeyle ilgili işletme maliyetleri (kira, kamu hizmetleri, maaşlar, yasal ücretler, pazarlama vb.)
- Veri merkezi veya tesis dışı bulut maliyetleri
- Bulut tabanlı yazılım, uygulama veya hizmet abonelik ücretleri (SaaS, DaaS, IaaS vb.)
- Web hosting ve alan adı lisansları
- Yazılım ve hizmet desteği
- BT altyapısı bakım ve onarım ücretleri
Bir diğer önemli OpEx örneği, satış maliyeti olarak da adlandırılan satılan malların maliyeti (COGS)dir. COGS, bir işletmenin abonelik tabanlı bulut hizmetleri veya ürünleri geliştirirken, piyasaya sürerken ve çalıştırırken karşılaştığı maliyetlerdir.
Bulut Harcamalarının Muhasebeleştirilmesi: CapEx ve OpEx
Hem CapEx hem de OpEx olarak muhasebeleştirilebilen çeşitli BT ürünleri vardır ve bu da işletmeler için birkaç farklı yol açar. Kurumsal yazılım satın almak, bunu sermaye kalemi olarak süresiz olarak satın alma veya aylık abonelik kapsamında ödeme yapma seçeneklerinin bulunduğu bir örnektir.
İşletmenin finansal hedeflerine bağlı olarak, sermaye harcamaları ve operasyon harcamaları farklı şekilde vergilendirilir ve muhasebeleştirilir. İş stratejisinin uzun vadeli yapısı doğrultusunda bu faktörleri dikkate almak, bir işletmenin satın alımının toplam değerini belirler.
CapEx maliyeti olarak kabul edilen uzun vadeli bir yatırım aracı satın almanın, uzun vadede şirkete fayda sağlayarak kendini amorti etmesi beklenir. Bu yatırımı vergilendirmek için akıllıca bir yol, bunu sadece bir vergi yılında yapmak değil, kurumsal altyapı içinde var olduğu birkaç yıl boyunca amorti veya itfa etmektir. Bu, IT muhasebesinin CapEx ile OpEx arasında karar verirken dikkate alması gereken bir husustur.
CapEx muhasebesi son derece karmaşıktır, çünkü bir BT altyapısı satın alımının işletmeye sağladığı gerçek katkıyı belirlemek o kadar da kolay değildir. Bunun aksine, OpEx kalemleri genellikle tamamen vergiden düşülebilir ve kar ve zarar hesaplaması sırasında maliyetlerini işletme gelirinden çıkarmak için hazır bir formül vardır.
OpEx’ten elde edilen faydalar ve değer daha kolay fark edilebilir olduğundan, iş yapmanın gerçek maliyetini belirlemek için kullanılır. OpEx’in tek dezavantajı, bu satın alımların her zaman somut bir yatırım getirisi sağlamaması ve çoğu durumda işletmenin borçlanmasına yol açmasıdır. Ancak OpEx çok yüksekse, muhasebe tablosuna hemen yansır, böylece oldukça hızlı bir şekilde azaltabilirsiniz. Bu da size diğer, daha etkili teknolojik operasyonel harcamalara yatırım yapmayı düşünmek için yeterli alan sağlar.
CapEx ile İstikrar Sağlayın
CapEx söz konusu olduğunda büyük bir istikrar vardır, çünkü yıllık maliyetlerin yanı sıra daha uzun bir zaman dilimine yayılan maliyetlerin de farkında olursunuz. Bu nedenle maliyet optimizasyonu daha basit bir girişimdir. Ancak, genellikle orantısız ve beklenmedik bazı sonuçlar ortaya çıkabilir. CapEx istikrarına katkıda bulunan bazı faktörler aşağıdakileri içerir:
CapEx, gelecekteki belirsizliklerle başa çıkmak için şu anda ihtiyacınız olmayan satın alma kapasitenizi gösterir. Kendi bulutunuzu önceden oluşturma çabası, BT sektörüne yapılan bir yatırım gibi görünebilir, ancak iş gücünün ekipmanı ve uzmanlığı konusunda hiçbir garanti yoktur.
Özel bulut hizmetini kurmak için gereğinden fazla zaman harcarsanız ve özel bulut hizmetlerine olan ihtiyacınız yeterince hızlı artmazsa, israf edilen malzeme ve iş gücünden dolayı para kaybedersiniz. Bu, her zaman ihtiyaç duymayabileceğiniz kapasiteyle ilgilidir.
CapEx, BT gereksinimleriniz için uzun vadeli çözümleri değerlendirmenize yardımcı olabilir. Günümüzde teknoloji hızla ilerlemektedir, bu nedenle zaten modası geçmiş bir sisteme çok para yatırdığınız için geride kalmak istemezsiniz.
OpEx ile Esneklik Sağlayın
OpEx, BT altyapınızı yönlendiren unsurlar, kurulum süresi ve teknoloji benimsemeyle ilgili sınırlamalar gibi çeşitli ihtiyaçları karşılar. Ayrıca, bu faktörlerin uygulanmasında esneklik sağlar. Bunu aşağıdaki şekillerde yapar:
BT kaynakları ve hizmetleri için OpEx maliyetleri olarak yapılan her satın alma, daha az kalıcı hale gelir ve riski önemli ölçüde azaltır. Bir satıcı beklentilerinizi karşılamazsa, çok para yatırdığınız tek bir BT altyapısına bağlı kalmazsınız.
Ne olursa olsun, OpEx ile temel teknoloji gelişir, işletmeniz yeni pazarlar bulur ve BT bütçeniz sürekli büyür ve değişir.
Bu hizmetler anında kullanılabilir ve isteğe bağlı olduğundan, yeni ve daha iyi yazılım ürünlerini dağıtma süreleri yıllar ve aylardan günlere ve saatlere iner, bu da kazançları daha da artırır.
Bir hizmetin hatalı kurulduğu ortaya çıkarsa, bu hizmeti hızlı ve kolay bir şekilde değiştirebilirsiniz. Bir proje veya yazılım başarısız olduğunda ise altyapının yükünü taşımak zorunda kalmazsınız, ilgili ortamı kaldırmanız yeterlidir. Böylece finansal kayıp en aza indirilmiş olur.
Bulut Bilişim, CapEx’i OpEx’e Nasıl Dönüştürür?
Bulut, daha fazla işletmenin BT harcamalarını CapEx’ten OpEx’e dönüştürülmesini sağlar. Büyük ön maliyetleri ortadan kaldırarak bunları yönetilebilir, daha tutarlı aylık veya yıllık ücretlerle değiştirir.
Bulut tabanlı SaaS teknolojisi, işletmelere daha fazla maliyet kontrolü ve çeviklik sağlar. Bu da daha fazla BT yöneticisinin bu teknolojinin değer önermelerinden yararlanmasına neden olur. CapEx altyapı yatırımı ve bakımının getirdiği zorlukları üçüncü taraf sağlayıcılara devrederek, BT ekipleri işletmeye ek değer katacak diğer girişimlere odaklanmak için ekstra zaman ve bütçe kazanır.
Örnekler
- Yeni ürünler geliştirmek
- Müşteri deneyimini iyileştirmek
- Yeni teknolojileri ve yenilikçi çözümleri araştırmak
Bulutta CapEx ve OpEx Arasındaki 10 Fark
Aşağıdaki tabloda CapEx ve OpEx arasındaki farklara genel bir bakış bulabilirsiniz:
| Kriter | CapEx | OpEx |
| Açılımı | Capital Expenditure | Operating Expenses |
| Türkçe Anlamı | Sermaye Harcaması | Operasyonel Giderler |
|
Tanımı |
Bir yıldan daha uzun sürmesi beklenen uzun vadeli yatırımların maliyetleridir. | Satın alındığı/oluştuğu yıl içinde tükenen günlük operasyonel maliyetlerdir. |
|
Ödeme Şekli |
Peşin ödenir; tasarruflardan, birikmiş kârlardan veya borçlanma yoluyla finanse edilir. | Kullandıkça öde fiyatlandırması esastır; gelir elde edildikçe karşılanan sürekli maliyetlerdir. |
|
Ödeme Tutarı |
Genellikle nakiti uzun vadeli yatırımlara bağlayan büyük yatırımlardır. | Genellikle görece küçük, sürekli ödemelerdir (aylık, üç aylık, yıllık). |
|
Fırsat Maliyeti |
Gelecekteki kapasite gereksinimlerini karşılamak için şimdiden fazla satın alma yapmayı gerektirebilir. | Büyük bir peşin ödeme olmadığı için nakit akışını diğer alanlara yatırım yapmak üzere serbest bırakır. |
|
Mülkiyet ve Sorumluluk |
Satın alma, hem fiziksel hem de yazılım varlıklarının tam sorumluluğu ve kontrolü ile mülkiyeti alıcıya devreder (erişim ve güncellemeler dâhil). | Bulut sağlayıcısı gibi bir satıcı, donanım ve yazılım için sistem güncellemeleri, yükseltmeler ve değiştirmelerden sorumludur. |
|
Muhasebe İşlemi |
Bilançoda varlık olarak kaydedilir. Gelir tablosunda yalnızca amortisman/itfa yoluyla indirim olarak görünür. | Doğrudan kar/zarar tablolarında gider olarak kaydedilir. |
|
Vergilendirme İşlemi |
Maddi varlıklar için faydalı ömrü boyunca itfa (yıpranma payı) edilir, maddi olmayan varlıklar için ise amorti edilir. | Oluştuğu yıl içinde giderin tamamı düşülebilir. |
| Yatırım Getirisi (YG) | Varlığın kullanım ömrü boyunca aşamalı olarak elde edilir. | Daha kısa faturalandırma döngüleri içinde kazanılır. |
|
Finansman |
Kurumun kendi sermayesi veya finans kuruluşlarından alınan borçlarla sağlanır. | Elde tutulan kârlar, tasarruflar, krediler, banka kredisi/ek hesap ile karşılanır. |
| Örnekler | Arazi, bina, BT ekipmanları (sunucular), patentler vb. | Abonelikler, ücretler/maaşlar, pazarlama giderleri vb. |
En Çok Sorulan Sorular
1. İşletmem için CapEx ve OpEx arasında karar verirken hangi faktörleri göz önünde bulundurmalıyım?
CapEx ve OpEx arasında karar verirken, şirketinizin finansal hedefleri, kaynak yönetiminde gereken esneklik düzeyi, giderlerin öngörülebilirliği ve yatırımların uzun vadeli ve kısa vadeli faydaları gibi faktörleri göz önünde bulundurun.
2. OpEx modelinde bulut hizmetlerinden yararlanırken maliyet optimizasyonunu nasıl sağlayabilirim?
OpEx modelinde maliyetleri optimize etmek için kaynak kullanımını sürekli izlemek, örnekleri doğru boyutta tutmak, öngörülebilir iş yükleri için ayrılmış örnekleri veya tasarruf planlarını kullanmak, mümkün olduğunda otomatik ölçeklendirme uygulamak ve hizmet aboneliklerini gerçek kullanıma göre düzenli olarak gözden geçirip ayarlamak önemlidir.
3. Bulutta CapEx yatırımları ile ilişkili potansiyel riskler nelerdir?
Bulutta CapEx yatırımları, kaynakların aşırı tahsis edilmesi gibi riskler oluşturabilir. Bu da kaynakların yeterince kullanılmamasına ve maliyetlerin boşa harcanmasına neden olabilir. Ayrıca, donanım veya yazılım yatırımlarının tam geri dönüş sağlanmadan eskimesi gibi teknoloji eskimesi riski ile esnekliği kısıtlayan satıcı sözleşmelerine bağlı bağımlılıklar da mevcuttur.
4. CapEx ve OpEx modelleri, işletmelerin finansal raporlamasını ve vergi yükümlülüklerini nasıl etkiler?
CapEx yatırımları genellikle varlığın faydalı ömrü boyunca amortisman veya itfa payı içerir ve maliyetleri zamana yayarak finansal raporlamayı etkiler. Öte yandan, OpEx giderleri, oluştukları yılda tamamen indirilebilir olup, anında vergi avantajı sağlar, ancak uzun vadeli finansal tahminleri etkileyebilir.
5. CapEx ve OpEx ile ilgili yaygın yanılgılar nelerdir ve işletmeler bunları nasıl ele alabilir?
En önemli yaygın anlaşılmalardan biri, CapEx’in OpEx’e kıyasla her zaman daha yüksek ön maliyet gerektirdiğidir. Bu bazı durumlarda doğru olabilir, ancak işletmeler varlığın ömrü boyunca toplam sahip olma maliyetini dikkatlice değerlendirmelidir. Bir başka yanlış kanı ise OpEx’in her zaman daha fazla esneklik sunarken, CapEx’in uzun vadeli değer sağlayabileceğidir. Bu yanlış kanıları gidermek için işletmeler kapsamlı maliyet-fayda analizleri yapmalı ve kendi özel operasyonel ihtiyaçlarını ve finansal hedeflerini göz önünde bulundurmalıdır.
